Wzmocnienie murłaty – dlaczego to ważne?
Gdy już dojdzie do pękania murłaty lub jej rozwarstwienia, konieczne jest podjęcie odpowiednich kroków, które powstrzymają dalszą degradację drewna. Dlaczego to takie ważne? Głównie z uwagi na rolę, jaką pełni murłata.
Otóż jest ona elementem drewnianym, mocowanym do żelbetowego wieńca na ścianach kolankowych. Jej główną funkcją jest wyrównanie poziomu przed montażem właściwych elementów więźby dachowej. Ponadto do murłaty zdecydowanie łatwiej mocuje się krokwie niż bezpośrednio do betonowego wieńca. Dość często murłata wysuwa się poza obrys ścian szczytowych, podpierając skrajne krokwie, które tworzą okap dachu.
W Polsce najczęściej stosuje się murłaty o wymiarach 14×14 lub 16×16 cm, zaś najbardziej rozpowszechniony w naszym kraju sposób montażu murłaty do wieńca polega na wykorzystaniu stalowych szpilek, zatapianych w świeżej mieszance podczas betonowania. Szpilki to gwintowane pręty (zazwyczaj klasy 5.8) o średnicy M12-M16, które często zagięte są w kształt litery L.
Pękanie murłaty – przyczyny
Pojawiające się pęknięcia murłaty czy ogólnie – elementów drewnianych – powstają zazwyczaj w wyniku skurczu drewna, który następuje w czasie zmniejszania się wilgotności, czyli schnięcia elementu. Jest to naturalny proces i w wielu przypadkach nie stanowi problemu. Kłopoty zaczynają się natomiast, kiedy do schnięcia dochodzi zbyt szybko, co dotyczy zwłaszcza elementów o wysokiej wilgotności początkowej. W praktyce dzieje się tak, gdy na budowę zostaną dostarczone elementy więźby o zbyt wysokiej, niedopuszczalnej wilgotności. Pękanie murłaty i rozwarstwianie będzie wówczas tylko kwestią czasu, podobnie jak nieuchronna konieczność wzmocnienia murłaty.
Parametry wilgotności drewna litego stosowanego na elementy konstrukcyjne reguluje norma Eurokod 5 w załączniku krajowym w punkcie NA.8.1, która ogranicza dopuszczalną wilgotność do 18%. Nie oznacza to jednak, że dysponując materiałem o takich parametrach, nie dojdzie do pękania murłaty Sprawa jest skomplikowana, bo drewno o wilgotności do 18%, które nie ma pęknięć w momencie dostarczenia na budowę, może zacząć pękać z biegiem czasu, na przykład jeśli element będzie pracował w środowisku o mniejszej wilgotności. Faktem jest też, że na budowy często trafia materiał drzewny bardzo wilgotny, co dotyczy zwłaszcza elementów o krępych przekrojach, a takimi właśnie są murłaty.
Z punktu widzenia konstrukcji więźby możemy spotkać się z jeszcze jedną przyczyną pękania murłaty. Problem może się pojawić, gdy mamy do czynienia z więźbami rozporowymi, które z krokwi na murłatę przekazują znaczące siły poziome. Do rozwarstwienia murłaty może dojść wówczas, gdy krokiew zostanie połączona z podporą wkrętem ciesielskim lub gwoździem krokwiowym. To właśnie z konieczności wbicia na odpowiednią głębokość w murłatę gwoździa krokwiowego wynika tradycyjny, krępy wymiar murłaty. Poniżej przedstawiony jest sposób działania połączenia krokwi z murłatą w przypadku pojedynczego, dużego łącznika trzpieniowego (wkręt lub krokwiak).
fot. SIMPSON Strong-Tie | Zdj. 2. Rozwarstwienie murłaty na skutek przekazywania siły z krokwi na murłatę przez wkręt ciesielski.
Siła rozporu z krokwi przekazywana jest przez trzpień wkrętu w przekrój murłaty. Ponieważ wkręt jest zamontowany przez zacios w krokwi, to nie sięga on dalej niż do połowy przekroju murłaty. W efekcie przekazania dużej siły działającej na zewnątrz budynku poprzez wkręt, w poprzek włókien murłaty powstają naprężenia rozciągające. Spośród wszystkich parametrów wytrzymałościowych drewna, właśnie rozciąganie w poprzek włókien ma kilkukrotnie mniejszą wartość niż wszystkie pozostałe. Nietrudno też domyślić się, że takie obciążenie bardzo szybko doprowadzi do rozwarstwienia murłaty. Na zdjęciu nr 3 widać, jak wygląda rozwarstwienie tego typu, gdzie zewnętrzny fragment murłaty przesunął się względem podkładki szpilki. To zjawisko bardzo często towarzyszy awariom połączenia krokwi z murłatą. Niestety elementem sprzyjającym tego typu rozwarstwieniu jest obecność samych szpilek rozmieszczonych w osi murłaty (zdj. 4).
fot. SIMPSON Strong-Tie | Zdj. 3. Rozwarstwienie murłaty przez stosowanie wkrętów ciesielskich i rozciąganie w poprzek włókien.
fot. SIMPSON Strong-Tie | Zdj. 4. Rozwarstwienie murłaty wzdłuż linii rozmieszczenia szpilek.
Rozwarstwienie murłaty i zarysowanie – jak im przeciwdziałać?
Mając wiedzę o tym, skąd biorą się zarysowania i rozwarstwienie murłaty, warto zatroszczyć się o ten element jeszcze na etapie projektu i montażu konstrukcji, co pozwoli wyeliminować konieczność późniejszego wzmacniania murłaty. Warto zwrócić uwagę, czy drewno przeznaczone na więźby jest certyfikowane – poza wypełnieniem wymogów formalnych, zwiększa to szanse otrzymania materiału o pożądanej wilgotności. Czasem, choć nie w każdym wypadku, można też zredukować przekrój murłaty do np. 5x15cm. Przede wszystkim jednak takiej zmianie musi sprzyjać geometria połączenia, wynikająca głównie z nachylenia połaci. W przeciwnym razie, gdy zredukujemy wysokość murłaty o np. 10 cm, może dojść do kolizji krokwi z warstwą izolacji ściany. Ponadto murłata o zredukowanym, płaskim przekroju w praktyce wyklucza możliwość wykorzystania jej jako wspornika poza ścianę szczytową w celu stworzenia okapu. Oczywiście okap można wykonać w inny sposób, ale może być to utrudnione. Przy zredukowanym przekroju murłaty należy ją łączyć z krokwiami wyłącznie systemowymi złączami ciesielskim, przy użyciu gwoździ pierścieniowych o długości 40 lub 50 mm.
Korzyści ze zredukowania przekroju murłaty do 5×15 są mimo powyższych trudności znaczne. Przede wszystkim takie elementy o właściwej wilgotności są łatwo dostępne, ponadto mniejsze przekroje to również mniejsze kurczenie, co znacznie ogranicza ryzyko rozwarstwiania murłaty, a tym samym – zmniejsza prawdopodobieństwo, że konieczne będzie wzmocnienie murłaty. Zminimalizowane jest też ryzyko obracania się murłaty, bo zmniejszone jest ramię siły rozporu względem powierzchni wieńca, co ułatwia też projektowanie rozstawu szpilek.
Co jeszcze można zrobić, aby na etapie powstawania konstrukcji wyeliminować ryzyko pękania murłaty? Otóż można całkowicie wyeliminować samą murłatę – jest to możliwe w sytuacji, w której jesteśmy pewni, że roboty betoniarskie zostaną bardzo precyzyjnie i starannie przeprowadzone.
Eliminowanie murłaty i bezpośredni montaż do wieńca jest powszechnie stosowany w przypadku prefabrykowanych wiązarów kratowych (zdj. 5).
fot. SIMPSON Strong-Tie | Zdj. 5. Montaż wiązarów bezpośrednio do wieńca z pominięciem murłaty (izolacja pominięta dla przejrzystości rysunku).
Zastąpienie wkrętów ciesielskich systemowymi złączami ciesielskimi wpływa pozytywnie na redukcję ryzyka rozwarstwienia murłaty, bo wyeliminowany jest mechanizm opisany wyżej i widoczny na zdj. 2. Zastosowanie złączy z grupy SFH zabezpieczających krokiew przed rozporem, jednocześnie wzmacnia murłatę i chroni ją przed rozwarstwianiem.
fot. SIMPSON Strong-Tie | Zdj. 6. Złącze SFH przenosi rozpór z krokwi i zabezpiecza murłatę przed rozwarstwieniem.
Inaczej niż w sytuacji, gdy stosuje się wkręty ciesielskie, złącza systemowe nie powodują przekazywania obciążenia w postaci siły skupionej, ale przez grupę mniejszych łączników, które są rozłożone na całym przekroju murłaty (zdj. 6). Dodatkowo blacha złącza montowana do górnej powierzchni murłaty pełni rolę płytki spinającej przekrój murłaty i zabezpieczającej przed późniejszym rozwarstwieniem.
Wzmocnienie murłaty, czyli jak zatrzymać proces rozwarstwiania
W sytuacji gdy, gdy do pękania murłaty zacznie dochodzić w użytkowanym budynku, pozostaje tylko próba ograniczenia dalszego rozwarstwienia poprzez wzmocnienie murłaty. W takiej sytuacji najbardziej oczywiste są dwa rozwiązania.
Pierwsze to zastosowanie w miejscu pęknięć perforowanych płytek stalowych i gwoździowanie części po obu stronach pęknięcia. Takie wzmocnienie murłaty będzie skutecznie przeciwdziałać dalszej propagacji rysy i jej rozwarciu. Ograniczeniem do stosowania płytek może być zbyt mało dostępnej przestrzeni nad murłatą, bo jeżeli mamy zamiar zastosować wzmocnienie murłaty w jej górnej płaszczyźnie, to musimy też mieć możliwość pionowego przybicia gwoździ, a swobodne operowanie młotkiem czy gwoździarką może być uniemożliwione przez membranę dachową i dalsze warstwy dachu. Oczywiście można też zastąpić gwoździe wkrętami i wykorzystać wkrętarkę z nakładką kątową. Można też ściągnąć rozwarstwione części murłaty śrubami z dodatkowymi powiększonymi podkładkami. Montuje się je otworach, które są poziomo nawiercone w murłacie, przy czym może się pojawić trudność w przypadku ograniczonego dostępu do zewnętrznej strony wzmacnianej murłaty, do której chcemy nałożyć podkładki i nakrętki.
Innym sposobem wzmocnienia murłaty, które jest bardzo łatwe w zastosowaniu, jest zamontowanie wkrętów od wewnętrznej strony murłaty. Ponieważ wkręty i śruby mają różną nośność, konieczne będzie zastosowanie większej ilości wkrętów niż śrub. Rozstaw wkrętów należy dostosować do rozmieszczenia pęknięć murłaty, z zagęszczeniem ich w miejscach, w których problem jest największy. Ważne jest ponadto, aby wkręty stosowane do wzmocnienia murłaty posiadały gwint na całej długości (ESCRFTC lub ESCRFTZ), co pozwoli odpowiednio połączyć rozwarstwione części. Wkręty o gwincie częściowym w takim zastosowaniu nie sprawdzą się najlepiej. Alternatywnie można zastosować specjalistyczne wkręty SWD o podwójnym gwincie, które zaprojektowano do skutecznego dociągnięcia łączonych elementów. Dzięki temu uzyskuje się zastosowanie na jednym wkręcie dwóch gwintów o różnych wartościach skoku, przez co podczas wkręcania elementy łączone zbliżają się do siebie. Stosując to rozwiązanie należy dobrać długość wkrętu tak, żeby gładka część trzpienia, która oddziela dwa gwinty znalazła się w szczelinie między elementami, co pozwoli uzyskać zamierzony efekt dociągnięcia. Zastosowanie wkrętów dwugwintowych SWD nie oznacza, że szczelina po montażu całkowicie się zamknie. Zastosowanie wkrętów w celu wzmocnienia murłaty obrazuje zdjęcie 7.
fot. SIMPSON Strong-Tie | Zdj. 7. Wzmocnienie murłaty wkrętami pełnogwintowymi ESCRFTZ i dwugwintowymi SWD
Rysy elementów drewnianych są czymś naturalnym, dlatego nie każda rysa powinna rodzić obawy i oznacza problemy z konstrukcją. Niemniej jednak duże pęknięcia i rozwarstwienia murłaty czy innych elementów mogą stanowić problem konstrukcyjny. W razie wątpliwości co do konkretnego przypadku, warto zasięgnąć rady uprawnionych specjalistów i przeprowadzić wzmocnienie murłaty.
W razie pytań dotyczących konstrukcji drewnianych i sposobów łączenia ich poszczególnych elementów, zachęcamy do kontaktu z inżynierami z działu wsparcia technicznego Simpson Strong-Tie, którzy z chęcią podzielą się wiedzą i doświadczeniami. Tel: 22 865 22 00 e-mail: [email protected]
mgr inż. Tomasz Szczesiak
Kierownik techniczny oddziału
Simpson Strong-Tie
Z ofertą firmy można zapoznać się na stronie: www.strongtie.pl